Van schuld naar onschuld

Eten is ook niet aantrekkelijk. Eerst stapel ik de schone borden in de vaatwasmachine, die het, naar ik aanneem, prima doet. Daarna kies je een vies bord uit, verzamel je wat restjes uit het huisvuil en ga je even rustig zitten wachten. Allerhande zaken worden naar mijn mond opgestuwd, en na een vakkundige massage met de tong en de tanden breng ik dit alles over op het bord voor een verdere bewerking met mes en vork en lepel. Vervolgens sta je voor de afmattende klus van het koelen, opnieuw in elkaar zetten, opslaan zodat de levensmiddelen terug kunnen naar de Superette waar ik, dat moet toegegeven worden, mijn inspanningen ogenblikkelijk en royaal vergoed krijg. Daarna toer je met een karretje of draagmand door de gangpaden en zet elk blik of pak weer op zijn rechtmatige plek terug.

Uit De pijl van de tijd, pg. 15

Schrijver

Martin Louis Amis, de auteur van De pijl van de tijd (1991), was een invloedrijke en controversiële Britse schrijver. Hij overleed in mei 2023 aan de gevolgen van kanker. Als zoon van schrijver Kingsley Amis kreeg hij het schrijven met de paplepel mee.

Martin Amis brak door bij het grote publiek met zijn tweede roman Dead babies uit 1975. Zijn werk staat bekend om de thema's rond moreel en mentaal geweld, erg typerend voor de schrijversgeneratie van de jaren '50.

Hij experimenteerde bovendien graag met vorm en stijl, wat duidelijk naar voren komt in De pijl van de tijd.

Het verhaal

In De Pijl van de tijd zit de verteller gevangen in het lichaam van de naziarts Tod Friendly. We volgen zijn leven in omgekeerde chronologische volgorde, als een film die teruggedraaid wordt: vanaf zijn dood tot aan zijn geboorte in 1917.

De dokter sterft en voelt zich daardoor een stuk beter, verbreekt zijn relaties voordat hij zijn geliefden verleidt en verminkt zijn patiënten om ze vervolgens naar huis te sturen.

Zo snelt de lezer een vreselijk geheim tegemoet.

'Martin Amis laat de tijd achterstevoren lopen tot in de gruwelijkste details. Auschwitz wordt een scheppingsverhaal.' - De Morgen

Hoofdpersonage

De Duitse kamparts Tod Friendly leeft na zijn dood achteruit door de tijd. Hij wordt elke dag jonger en kwieker, tot hij op een dag geboren wordt en verdwijnt.

Tijdens zijn leven is hij een echte ladykiller. Zijn liefdesperikelen volgen steeds een vreemd patroon. Ze beginnen met een knallende ruzie, verlopen daarna goed en lijken dan uit te doven tot ze elkaar negeren.

Tod verandert regelmatig van naam in het boek (Tod Friendly, Hamilton de Souza, Odilo Unverdorben). Dit heeft alles te maken met zijn schimmige verleden - of toekomst? - vol duistere geheimen. Hij heeft heel wat op zijn kerfstok, illegale abortussen van zwangerschappen waarbij hij vermoedelijk zelf een rol speelde of zijn actieve betrokkenheid bij de gruwel van de Tweede Wereldoorlog.

De naam waarmee hij start, Tod Friendly, heeft symboliek, je zou die immers kunnen vertalen met de vriendelijke dood.

In het hoofd van Tod is er een andere entiteit aanwezig, een naamloze verteller met eigen ideeën en emoties die Tods leven beschrijft. Deze verteller lijkt los te staan van Tod, maar is toch nauw met hem verbonden.

De verteller is steeds op de hoogte van wat er gebeurt, wat Tod voelt en wat er nog zal komen, omdat alles strikt genomen al heeft plaatsgevonden.

Eerst staan Tod en de verteller eerder lijnrecht tegenover elkaar. De verteller is een soort van gespleten persoonlijkheid die voortdurend Tods daden bekritiseert.

Wanneer ze in het nazikamp belanden, lijken de twee opnieuw samen te vallen. Hoe komt dat? Als ik in mijn overanalyseerkramp schiet, wat wel meer gebeurde tijdens het lezen van dit boek, bedenk ik dat het kamp vermoedelijk een erg traumatische gebeurtenis was die een persoonlijkheidscrisis teweegbracht. Voor het kamp had Tod meer vrede met zichzelf.

Na het kamp wordt Tod rustiger, jonger en onschuldiger.

Andere personages in het verhaal blijven oppervlakkig en fungeren voornamelijk als passanten in Tods leven.

Mijn mening?

Dit boek stond al een tijdje op mijn leeslijst. Het idee van de omgekeerde tijdsbeleving fascineerde me enorm. Ik vroeg me af of dit leesbaar zou zijn en hoe dit zou uitpakken.

In het begin vond ik het verhaal vooral grappig en ingenieus bedacht.

Stel je eens voor: een poetsvrouw die geld krijgt en vervolgens het hele huis overhoop gooit en steeds viezer en viezer maakt.

Ook Amis' erg plastische beschrijving van het ochtendlijke toiletbezoek blijft hangen.

Ik had echter nooit gedacht dat dit boek zo psychologisch geladen was. Door thema's zoals de holocaust en illegale abortussen omgekeerd te vertellen, verliezen ze hun zwaarte. Ze krijgen zelfs iets licht. Wat normaal gezien één van de zwartste pagina's uit onze geschiedenis is, wordt plots een moment van wereldverbetering. De gruwelen worden herschreven tot heldendaden enkel en alleen door ze om te draaien.

Zodra je je realiseert wat er werkelijk gebeurd is, krijgt het verhaal een cynisch ondertoon.

Het wringt als een baby onder de blauwe plekken na enkele rake klappen kalmeert in zijn wiegje of als een vrouw met psychologische problemen verkracht moet worden om weer emotioneel in balans te raken.

Niet alleen gebeurtenissen worden achterstevoren verteld, ook handelingen en dialogen lopen van achter naar voren.

Ik moet eerlijk toegeven dat ik sommige passages twee keer las, eerst zoals ze geschreven stonden, daarna in onze of de normale volgorde.

Gelukkig gaat Amis niet zover dat hij de woorden binnen dialogen omkeert, want dat zou het geheel totaal onleesbaar maken.

Woorden worden af en toe wel omgedraaid.

Het concept van de omgekeerde tijd is echt briljant uitgewerkt. Alles klopt tot in het kleinste detail!

Toch was het boek een mentale achtbaan. Het was moeilijk om echt in het verhaal te kruipen en weg te dromen, omdat het boek mijn opperste concentratie eiste. Het was geen pure ontspanning, maar echt werken. Terwijl ik me visueel probeerde voor te stellen wat er geschreven stond, wilde ik het tegelijkertijd in mijn hoofd omdraaien.

Een stevige mindfuck...

Ik was dan ook opgelucht toen het boek uit was. Niet omdat ik het niet graag gelezen heb. Integendeel! Het is een sterk boek met heel wat mooie poëtische zinnen, zoals bijvoorbeeld de titel van hoofdstuk 4: 'Je doet wat je het beste kunt, niet wat het beste is'.

Het lezen ging traag en was intensief door de gekke kronkels die mijn gedachten steeds moesten maken.

Mijn aanvankelijke twijfel of het concept wel leesbaar was, is volledig weggenomen. Het blijkt verrassend leesbaar, zolang je er de nodige tijd insteekt.

Ik bleef me ook afvragen hoe de schrijver deze roman geschreven heeft...

Eerst in de juiste volgorde en daarna alles omgedraaid? Of bleef hij van bij de start trouw aan het concept? Helaas kan ik je daar geen antwoord op geven en heeft Amis dit schrijfgeheim vermoedelijk in zijn graf meegenomen.

Als je je na het lezen van mijn blog toch nog moeilijk een voorstelling kan maken, raad ik je aan om de videoclip Return to innocence van Enigma eens te bekijken.

Die toont het leven van een oude man waarin de tijd achteruit loopt en hij letterlijk weerkeert naar onschuld.

Het geeft een goed visueel beeld van het idee achter het boek.

De pijl van de tijd werd in 1991 uitgebracht door Pandora Pockets en telt 146 pagina's op je e-reader.

De pijl van de tijd, een meesterwerk dat vanuit een gewaagd perspectief

de lezer confronteert met de gruwelijkheden van het verleden.

Wil je op dit blogbericht reageren?  Graag!  Laat iets achter bij opmerkingen.
Reageer je als gast?  Vergeet dan niet even je naam te vermelden. 

Terug naar CultuurGegluur