De magie van ontbreekwoorden

Ontbreekwoorden? Dat zijn woorden die nog niet bestaan, maar dat wel zouden moeten doen.

Welk woord gebruik je bijvoorbeeld voor iets dat op het puntje van je tong ligt, maar waar je even niet kan opkomen?

Hoe noem je iemand die het tegenovergestelde is van een koukleum?

Of wat zeg je tegen de niet te onderdrukken drang om boeken te blijven kopen, terwijl je boekenkast al onmogelijk vol zit met boeken die je never nooit gelezen krijgt?

Iedere woensdag omstreeks 12u30 gaan Wouter Deprez en Van Dale-hoofdredacteur Ruud Hendrickx op Radio 1 samen met de luisteraar op zoek naar die woorden in 'Nieuwe feiten'. En zo wordt onze taal elke week een beetje rijker.

Spelen met taal

In het voorjaar van 2022 ging bij Nieuwe Feiten de rubriek Het ontbreekwoord van start.

Met radiopresentator Lieven Vandenhaute als scheidsrechter gingen Rick de Leeuw en Ruud Hendrickx ongeveer twee jaar lang op zoek naar taalverrijking.

In september 2024 gaf ambassadeur Rick de fakkel door aan Wouter Deprez; cabaretier, radiomaker en woordkunstenaar.

Elke week krijgt de luisteraar een ander ontbreekwoord voorgeschoteld. Iedereen wordt uitgedaagd om gebeurtenissen, personen, beschrijvingen, gevoelens, ... te verkorten tot één bruikbaar Nederlandstalig woord.

Ook leenwoorden worden er op de schop genomen, zoals bijvoorbeeld het Franse coup de foudre (een plotseling ontbrandende liefde tussen twee onbekende personen) of het Engelse lighthousing (het fenomeen waarbij mensen op een feestje een gesprek met je voeren, terwijl ze de ruimte scannen op zoek naar iemand interessanter om mee te praten).

Op de website van Radio 1 kan je jouw suggestie achterlaten.

Vervolgens gaan de twee taalexperten aan de slag met de top 7 van de ingestuurde woorden. Ze ontleden elk neologisme en bespreken de plus- en minpunten. Is het woord bruikbaar en uitspreekbaar? Dekt het nieuwe woord de hele lading of ontbreekt er toch een element?

Ten slotte hakken ze de knoop door en kiezen samen het ontbreekwoord van de week.

Zo vonden o.a. tongpunter, kachelaar en boekenstouw hun weg naar onze taal als oplossing voor de vragen uit de inleiding.

Ook voor leenwoorden zoeken ze telkens een passend antwoord.

Wat dacht je van hartenknaller in plaats van coup de foudre en kraaiennest voor lighthousing?

Van taalspel naar woordenboek

Kan je niet luisteren naar de uitzending? Er komt dagelijks een podcast uit van het programma met op woensdag de rubriek Het ontbreekwoord.

Op de website van Radio 1 worden alle woorden verzameld in het ontbreekwoordenboek en kan je alles nalezen en beluisteren.

Er werd ook een papieren versie gepubliceerd onder de naam Het grote ontbreekwoordenboek van Rick de Leeuw en Ruud Hendrickx. Alle bedenksels van taalvirtuozen, voor woorden waarvan je je niet bewust was dat er geen woord voor bestond, worden hier gebundeld.

Wil je zelf creatief aan de slag gaan? In het boek worden tips en tricks gegeven hoe je nu zelf zo een woord kan vormen.

De winnaar is...

Ondertussen werden er al heel wat leemtes in onze taal gevuld door Het ontbreekwoord.

Maar wat is nu hét ultieme ontbreekwoord en verdient de prijs 'Het ontbreekwoord van het jaar'?

Meer dan 4.000 luisteraars brachten in december 2023 hun stem uit en kozen voor het woord dat volgens hen een plekje in het woordenboek verdient.

Het werd een nek-aan-nekrace tussen de woorden:

'kwijtruimen' (iets zo goed opruimen dat je het later niet meer terugvindt)

'breinpuin' (volstrekt nutteloze informatie die je blijft onthouden)

'lepeltjesverdriet' (het gevoel dat je krijgt wanneer je je partner voor een langere tijd moet missen)

Met slechts één procent meer stemmen kroonde lepeltjesverdriet zich tot winnaar.

Ik ben alvast fan van de woorden kwijtruimen en breinpuin. Beide erg herkenbaar!

Zo vind ik na het opruimen helaas niet altijd alles terug. Al verdenk ik mijn huisgenoten soms wel van het te verleggen.

Ik kan ook nog steeds de Duitse voorzetsels aframmelen die ik ooit leerde voor de naamvallen Dativ (aus, bei, mit, nach, von, gegenüber, an ... vorbei) en Akkusativ (bis, um, durch, für, ohne, gegen, entlang). Heb ik die ooit nodig? Nope...

Wat zit er allemaal in jouw breinpuin verstopt?

Taal leeft, ook in de klas!

Bezig zijn met taal is gewoon fantastisch leuk! Het ontdekken van nieuwe, klinkende woorden past perfect in mijn vakgebied!

Als taalleerkracht wil ik mijn leerlingen de kracht van taal leren en hen inspireren om zelf creatief met woorden aan de slag te gaan.

Het lijkt me geweldig om in de klas te experimenteren met het ontbreekwoord.

Er zijn heel wat mogelijkheden: leerlingen de betekenis laten raden van een ontbreekwoord door associaties te maken, samen brainstormen over een geschikte suggestie.

Wie weet verzinnen we wel een briljant ontbreekwoord om met de klas in te sturen!

Taal leeft! Door op deze manier met woordenschat te spelen, laten we het ook echt tot leven komen in de klas.

Bronnen:

VRT MAX. (z.d.). https://www.vrt.be/vrtmax/podcasts/radio-1/n/nieuwe-feiten/

ontbreekwoordenboek | Radio 1. (z.d.). Radio 1. https://radio1.be/rubriek/ontbreekwoordenboek

Nws, V. (2023, 6 december). “Lepeltjesverdriet” verkozen tot “Het ontbreekwoord van het jaar” door Radio 1-luisteraars. vrtnws.be. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/12/06/lepeltjesverdriet-het-ontbreekwoord-van-het-jaar/

Wil je op dit blogbericht reageren?  Graag!  Laat iets achter bij opmerkingen.
Reageer je als gast?  Vergeet dan niet even je naam te vermelden. 

Terug naar CultuurGegluur