Begeleid vrij lezen in het secundair onderwijs (BVL).
- maidersmet
- 9 mrt 2023
- 5 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 15 sep 2023
Wanneer ik online door het vaktijdschrift Fons aan het bladeren was, werd mijn aandacht getrokken door een artikel van Silvie Vanoosthuyze over:
Het is helaas een feit dat de leesvaardigheid van onze Vlaamse jongeren onder druk staat. En omdat dit mij, als toekomstige taalleerkracht en veellezer, niet onverschillig laat, sta ik graag stil bij de mogelijkheden om hier positief aan te werken.
Eén van de mogelijkheden om dit weer op het goede spoor te krijgen is ‘de jongeren meer laten lezen in de klas’.
Ook dat is weer een vrij open begrip, want hoe doe je dit juist? De mogelijkheden zijn divers, maar niet allen even zinvol.
Als we het willen hebben over een zinvolle manier om ‘te doen lezen’, komen we bij het ‘begeleid vrij lezen’. Sylvie Vanoosthuyze reikt in haar artikel een paar interessante handvatten aan, binnen het ‘begeleid vrij lezen’ (BVL), om hier kwalitatief mee aan de slag te gaan als leerkracht.
Wat is 'begeleid vrij lezen' juist?
Het is in ieder geval niet: de leerlingen in een verloren kwartier de opdracht geven om even een boek te pakken en te lezen.
Een dergelijke aanpak – ook al wordt hij met de beste bedoelingen ingezet – blijkt vaak énkel effectief te zijn voor gemotiveerde en dus vaak ook betere lezers.
(S. Vanoosthuyze)
Het is wel de leerlingen tijdens vaste momenten aan het lezen zetten en daar specifieke doelen aan koppelen. De begeleiding van de leerkracht is noodzakelijk om voldoende leerwinst uit BVL te halen.
Want er valt wel degelijk heel wat leerwinst uit te halen:
Leesmotivatie, positieve leesspiralen naast indirecte effecten als woordenschat, kennis van de wereld, leesbegrip… (S. Vanoosthuyze)
Vijf vuistregels
BVL kan herleid worden naar vijf eenvoudige vuistregels.
Ik zet ze graag, samen met Silvie Vanoosthuyze, even voor jullie op een rijtje:
1. Ondersteuning
Leer leerlingen waar en hoe ze een geschikt boek kunnen vinden. (S. Vanoosthuyze)
Een effectieve wijze om dit aan te leren is ‘modelleren’, een vorm van instructie waarbij je als leerkracht voordoet wat leerlingen later zelf moeten doen.
Kortweg, voordoen is de sleutel!
Maar hoe kan je modelleren in deze context?
Ik zou het zelf heel simpel houden:
Neem je leerlingen mee naar de bibliotheek, toon hoe en waar ze boeken kunnen terugvinden.
Of
Leg boeken in de klas gesorteerd per genre, lees korte stukjes voor om de leerlingen een idee te geven van wat er voor hen ligt.
Leer ook leerlingen zelf te bepalen of een boek bij hun leesniveau aansluit.
Een effectieve manier hiervoor is ‘de vijfvingertest’.
Sla een willekeurige pagina open in het boek en lees. Komen er meer dan 5 woorden voor die je niet begrijpt, dan ligt de moeilijkheidsgraad te hoog en kies je beter voor een ander boek.
Een andere pijler binnen ondersteunen is:
Het genuanceerd praten over een tekst: praat na het lezen over het leesproces en leesvoorkeuren, over het verhaal zelf, over wat leerlingen persoonlijk uit de tekst halen of over wat de tekst hen leert over de wereld. Ook hier kan modelleren nodig zijn. Gesprekken kunnen kort of lang zijn, zolang de focus maar ligt op de een of andere vorm van verwerking van wat ze gelezen hebben. (S. Vanoosthuyze)
Ik ben ervan overtuigd dat deze vorm van reflectie bijdraagt tot leesvaardigheid en leesbegrip. De leerling wordt niet enkel uitgedaagd om te lezen, maar ook om stil te staan bij wat er gelezen wordt.
En ik gebruik 'uitgedaagd', want niet iedereen is gebeten door de leesmicrobe, voor sommige leerlingen is het echt een opgave.
2. Tijd en ruimte
Maak tijd voor BVL. Neem dit op in je lesplan en bouw hier een duidelijke structuur in.
BVL hoeft zeker geen lesuur te duren.
Zorg, afhankelijk van de leeservaring en het taal- en concentratieniveau van je leerlingen, voor een onafgebroken leestijd van minimaal tien tot twintig à dertig minuten. (S. Vanoosthuyze)
Zorg voor een gezellige plek waar BVL kan doorgaan.
Dat kan door effectief een ruimte in de klas te voorzien die je gezellig aankleedt. Maar het kan ook door kleine ellementen in de klas te integreren: een leeslampje aanklikken en de leerling de vrijheid geven hoe en waar ze in de klas gaan lezen.
Ook hier slaat mijn fantasie alvast op hol.
Waarom eens niet gaan lezen op een andere plek dan het klaslokaal? Kan je een alternatieve leesplek koppelen aan een klasthema? Win-win, denk ik dan.
3. Differentiatie
Vooral de leerlingen met minder leesmotivatie hebben baat bij sturing qua leesaanbod.
Zorg in het begin dus zélf voor een selectie boeken die aansluit bij het leesniveau en de leesinteresses van de leerling, of stel samen met de leerling een beperkt lijstje samen. Hoe meer zicht leerlingen hebben op hun eigen leesvoorkeuren en -interesses, hoe meer je de boekkeuze aan hen kunt overlaten. (S. Vanoosthuyze)
Ook hier krijg ik spontaan ideeën om leeslijsten samen te stellen.
Met de hele klas een leeslijst samenstellen bijvoorbeeld. Iedereen kiest zijn lievelingsboek en mag dit in maximum één minuut pitchen bij de klasgenoten.
Zo krijg je snel een leuke leeslijst en leerlingen worden warm gemaakt door eigen klasgenoten. Wat soms meer aanmoedigt om het boek te lezen dan wanneer je als leerkracht het boek aanprijst.
En je daagt de leerlingen uit in taalvaardigheid. Maar dat is weer een ander onderwerp waar heel wat over te vertellen valt!
Niet de hele klasgroep hoeft op dezelfde manier tijdens het BVL-moment aan het werk gezet te worden. Maak een onderscheid tussen veel-lezers en niet-lezers.
Er kan ook gedifferentieerd worden in leesvolume of de leerkracht zelf die een kort stukje voorleest en achteraf in gesprek gaat met de leerling.
Leerlingen met meer leeservaring lezen op dat moment in stilte. Spreek met hen wel een teken af waarmee ze kunnen aangeven dat ze jou iets willen vragen. (S. Vanoosthuyze)
4. Beoordelingsvrij maar niet vrijblijvend
BVL biedt jou de kans om leerlingen positieve leeservaringen te laten beleven. Het lezen moet ontspannen en zonder stress of prestatiedruk kunnen gebeuren. (S. Vanoosthuyze)
Het is dus zinloos om er een competitie van te maken. Het doel is namelijk leesplezier bevorderen zodat de intrinsieke motivatie om te lezen bij de leerling kan stijgen.
Sylvie Vanoosthuyze stelt wel dat BVL niet vrijblijvend mag zijn, er moeten bepaalde eisen aan gekoppeld worden om een leereffect te realiseren.
Ze geeft ons enkele voorbeelden van eisen die je aan de leerlingen kunt stellen:
• je verkent verschillende genres;
• je legt je keuze aan je leerkracht voor;
• je leest een tekst die je boeit;
• je houdt een logboek bij: je noteert de titel en een korte reactie in kernwoorden of met een eigen beoordelingssysteem;
• je formuleert leestips voor je medeleerlingen (bijvoorbeeld op een boekwikkel).
(S. Vanoosthuyze)
5. Zorg voor variatie
Willen lezen of leesgoesting vertrekt vanuit persoonlijke leesvragen, leesbehoeftes en inhoudelijke interesses. Voor BVL is het dus essentieel dat leerlingen iets kunnen lezen wat hen interesseert. (S. Vanoosthuyze)
Variatie kan je doortrekken in boekenkeuze, maar ook in lees- en verwerkingsactiviteiten.
Een klasgesprek over ‘de meerwaarde van lezen’, leerlingen een concrete en originele leesvraag meegeven voorafgaand aan BVL die ze erna beantwoorden (welke kleur zou je linken aan de tekst die je net las en waarom, omschrijf je stukje tekst in drie werkwoorden, …).
Sylvie geeft in het artikel ook nog voorbeelden van enkele leuke leesvragen.
Na het lezen is het belangrijk nog even stil te staan bij wat de leerlingen gelezen hebben. Dit kan zowel individueel als in groep, schriftelijk of mondeling, zolang er maar interactie is over wat leerlingen gelezen hebben. (S. Vanoosthuyze)
Mijn conclusie
Wat ik vooral zo fijn vind aan dit artikel is de eigen creatieve aanpak die je kan bewerkstelligen.
Silvie Vanoosthuyze geeft een duidelijk kader met enkele vuistregels en tips, maar bij de concrete invulling kan je als leerkracht echt je eigen stempel drukken.
Ik houd haar tips dus zeker in mijn achterhoofd.
Als jij, lezer, nog leuke en/of 'out of the box' ideeën hebt rond Begeleid Vrij Lezen, lees ik ze graag in de reacties!
Sylvie Vanoosthuyze, juni 2022, "Begeleid vrij lezen in het secundair onderwijs: een handvol vuistregels", Fons, nr. 17, pg. 40-42.
Wil je op dit blogbericht reageren? Graag! Laat iets achter bij opmerkingen.
Reageer je als gast? Vergeet dan niet even je naam te vermelden.
Dag Maider
Bedankt om deze interessante post te delen! Ik ben helemaal mee na het lezen van dit artikel en zou het nu zelf ook in mijn lessen toepassen. Vooral het 'beoordelingsvrij, maar niet vrijblijvende deel' vond ik inspirerend. Daarnaast vind ik het ook goed dat er benadrukt wordt dat het niet als invulling voor een 'verloren' kwartier mag gelden.
Ik ga dit zeker gebruiken!
Groetjes
Evy