Als Oempa Loempa geen mannetje meer mag zijn.

Je kon er in februari 2023 niet naast lezen, er woedde namelijk een grote storm in literatuurland rond de boeken van Roald Dahl.

En dan meer bepaald de woordkeuzes en het taalgebruik in de boeken.

Puffin, de Britse uitgever van de boeken, maakte eind vorige week bekend dat verschillende passages in Dahls boeken worden aangepast zodat ze minder aanstootgevend zouden worden. Daarbij werden stereotype omschrijvingen vervangen door meer neutrale, maar die wijzigingen gelden dus alleen voor de oorspronkelijk Engelstalige teksten. (Vhn, 2023)

Waarom eigenlijk?

Voor wie deze hetze toch gemist heeft, sensitivityreaders zijn met de luizenkam door de boeken van Roald Dahl gegaan en brachten honderden wijzigingen aan.

Vooral beschrijvingen van de personages moesten eraan geloven.

Zo werden bijvoorbeeld woorden als ‘dik’ en ‘lelijk’ uit de boeken geschrapt. Dik is vervangen door ‘enorm’ en lelijk verdwijnt gewoon.

Maar het gaat niet enkel over het woordgebruik. De boeken werden ook inclusiever gemaakt, zo zijn de Oempa Loempa's uit 'Sjakie en de Cocoladefabriek' niet langer kleine mannetjes maar kleine mensen en kamermeid wordt schoonmaker.

God en klein pierke hadden hier een mening over en stonden op de eerste rij om die te spuien.

Uit de ene hoek klinkt: “Dit is een godverdomde schande!”, terwijl de andere hoek roept: “Let toch op je taal!”.

We kunnen wel stellen dat, paradoxaal genoeg, woorden aanpassen om minder te kwetsen, toch heel wat mensen voor de borst stoot.

‘Uitgeverij De Fontein is van mening dat de geest van het werk van Roald Dahl beschermd moet blijven. Om die reden worden zijn teksten vooralsnog niet aangepast’, zegt Joris van de Leur, directeur-uitgever van De Fontein, in een verklaring aan de Nederlandse nieuwssite Nu.nl. (Vhn, 2023)

We kunnen dus rustig ademhalen. Aan onze Nederlandse versie van de iconische jeugdboeken wordt voorlopig niet geraakt; net als de Franse en de Spaanse versie.

Ook ik had hier toch heel wat bedenkingen bij die ik graag met jullie deel:

Leidt dit niet tot inperking van onze artistieke vrijheid?

Is de eerste vraag die we ons kunnen stellen.

Groteske woorden, karikaturale overdrijvingen en beschrijvende stijlfiguren die schrijvers hanteren, nodigen net uit tot lezen, ze geven de boeken kleur en ondersteunen onze fantasie.

Is het niet eerder respectloos om woorden van de schrijver aan te passen omdat ze niet meer in deze tijdgeest zouden passen? Zeker als je je bedenkt dat de schrijver zich niet meer kan verantwoorden noch verdedigen.

En is het niet pretentieus het zogezegd beter te kunnen dan de schrijver zelf?

Ik ben akkoord dat hedendaagse schrijvers nu bewuster moeten omgaan met kwetsende stereotyperende karakters. Ik ben ook helemaal akkoord dat een prins niet alleen kan trouwen met een prinses, maar even goed met een andere prins.

Ik begrijp de hetze rond de Pieten van Sinterklaas.

Dit zijn dingen waar ik ook rekening mee wil houden.

Maar moeten we dit zover drijven en kinderboeken uit vervlogen tijden beginnen aanpassen?

Pampermaatschappij

Duizenden kinderen lezen verhalen met woorden als lelijk, dik en erger.

Wij groeiden zelf op met sprookjes waar de wolf Roodkapje opvrat en de jager het hart uit een klein, onschuldig hertje sneed om Sneeuwwitje te beschermen (waar ik overigens geen trauma’s aan overhield).

Is het niet hypocriet om onze kinderen af te schermen voor bepaalde woorden, terwijl ze, bij wijze van spreken na drie klikken op hun tablet, gruwelbeelden van de oorlog in Oekraïne kunnen bekijken of een controversiële serie als 'Squidgame'?

Ik sta niet achter een 'pampermaatschappij’ die kinderen wil behoeden voor doodnormale woorden. We moeten dat net niet doen, maar openstaan voor eventuele vragen die ze bij deze woorden hebben.

We moeten hen ondersteunen in hun woordgebruik en uitleggen waarom sommige woorden perfect kunnen in boeken, maar gevoelig kunnen liggen als je ze in het dagelijkse leven gebruikt.

Het schrappen voelt bovendien ook respectloos aan ten opzichte van de lezer, die echt wel in staat is om zelf na te denken en een weloverwogen keuze te maken of gebruik van deze woorden in een andere context wel gepast is.

Beperkende maatschappijbril

Bovendien lijk je net door te schrappen toe te geven dat bepaalde dingen ‘niet oké’ zijn.

Volgens mij ligt het probleem niet bij het taalgebruik zelf, maar bij de standaarden en ideaalbeelden die vanuit de maatschappij naar voren geschoven worden, zoals dun is goed en dik niet, je bent mooi met een gaaf gezicht, maar lelijk als je onvolmaaktheden te zichtbaar zijn.

We mogen niet klakkeloos woorden gaan schrappen, maar moeten nadenken waarom ze negatieve gevoelens bij ons opwekken.

Is het niet beter dat hier een algemene bewustwording wordt gecreëerd?

Dat we niet slaafs knikken bij die opgelegde standaarden en dat we reflecteren over deze ideaalbeelden, want zijn ze wel zó ‘ideaal’?

Zet je beperkende maatschappijbril dan ook af en kijk rond met een open blik!

Ik wil nadenken over het 'waarom’ woorden kwetsend zijn en mijn eigen mening kunnen vormen.

Ik vraag me zelfs af of de hele woke-beweging zit te wachten op aanpassingen in kinderboeken, op heksen die niet meer lelijk zijn of de genderneutrale Oempa Loempa.

Halen zij nu opgelucht adem of hebben zij wel andere katten te geselen?

Stap achteruit

De boeken van Roald Dahl aanpassen, is voor mij dan ook een stap achteruit zetten. We geven daardoor toe aan gevoeligheden die eigenlijk niet gevoelig zouden moeten liggen. Het is ‘maar’ een omschrijving bedoeld om de lezer informatie te geven en niet om mensen te stereotyperen of te kwetsen.

Ieder zijn zin

Ook de Britse uitgeverij zelf besluit, na een storm van kritiek van de bevolking en een terugfluiten van koningin-gemalin Camilla, een U-bocht te nemen.

Buiten de gecensureerde versie zal ook de originele versie blijven bestaan, zodat de lezer zelf kan besluiten hoe hij de magische wereld geschapen door Roald Dahl wil beleven.

Het beste van twee werelden dus.

Bron:

Vhn, Verhalen Roald Dahl niet aangepast in Nederlandse vertaling, De Standaard, 23/2/2023.

https://www.standaard.be/cnt/dmf20230223_92604845

Wil je op dit blogbericht reageren?  Graag!  Laat iets achter bij opmerkingen.
Reageer je als gast?  Vergeet dan niet even je naam te vermelden.

Terug naar CultuurGegluur